Ze zeggen vaak “een gezonde geest in een gezond lichaam”. Maar hoe pak je dat concreet aan? En kan psychologische begeleiding ook preventief werken? Amaryllis, het gezicht van onze preventie- en gezondheidstips, sprak daarom met Koen Lowet, ervaren psycholoog.
Beluister deze video-podcast ook via Spotify.
Een overzicht van de onderwerpen:
Dag Koen, mentale gezondheid is minstens even belangrijk als fysieke gezondheid, toch?
Ja, absoluut. Een gezonde geest in een gezond lichaam is cruciaal voor je gezondheid.
Toch staat niet iedereen daarbij stil?
Nee, ik denk dat er nog altijd te weinig aandacht voor is. We zijn er echt te weinig mee bezig, dus het is goed om er vandaag nog eens over te praten.
Heerst er nog een soort taboe over dit onderwerp?
Absoluut, ik denk het wel. Maar heel veel mensen weten er gewoon te weinig over. Ze weten niet hoe ze zelf kunnen werken aan hun geestelijke gezondheid. Of wanneer ze er hulp voor moeten zoeken.
Wie komt er zoal naar de praktijk van een psycholoog?
Goede vraag, ik zie eigenlijk mensen van allerlei soorten strekkingen. Volwassenen, kinderen, jongeren … en met allerlei soorten vragen ook. Dus dat is heel divers.
En komen ze op tijd of meestal veel te laat?
Meestal wachten mensen te lang voordat ze hulp zoeken. Gemiddeld is dat tien jaar zelfs. Dat is natuurlijk veel te lang. Als je dan pas aan de slag kan gaan als hulpverlener, is het probleem dat achter de hulpvraag schuilgaat best complex geworden. Als je veel sneller hulp zoekt, hoeft dat daarentegen niet zo complex te zijn.
Wanneer maak je best een afspraak bij de psycholoog? Moet je je eerst slecht in je vel voelen? En na hoe lang, na een week of enkele weken?
Het is moeilijk om daar een tijdslijn op te zetten. Je moet niet na elke negatieve gedachte naar een psycholoog rennen, want zo’n gedachten horen bij het leven. Een goede richtlijn kan zijn: verstoort er iets je dagelijkse leven? Kan je minder functioneren op je werk? Of zorgt het voor spanningen binnen je gezin? Dan is het wel aangewezen om met een professional te spreken.
Heb je het dan over depressieve gedachten?
Dat kan vanalles zijn. Mensen zoeken hulp voor de meest uiteenlopende dingen. Dat kunnen donkere gedachten zijn, waardoor je ‘s ochtends moeilijk uit bed geraakt. Maar dat kunnen ook angsten of bezorgdheden zijn, waardoor je bepaalde dingen niet meer durft doen die je vroeger wel deed. Heel uiteenlopend dus.
Hoe denk jij dat psychologen preventief kunnen werken?
ik denk wij psychologen mensen zijn die anderen bestuderen. Wij weten veel over de mens en over waarom een bepaalde klacht ontstaat. Die kennis, opgedaan door onderzoek, proberen we over te dragen naar de mensen die bij ons belanden.
Want een consult bij de psycholoog is niet hetzelfde als een bezoek aan de dokter. Wij hebben geen magische pillen die je probleem oplossen. We beginnen aan een zoektocht naar wat er achter je vraag ligt. Waarom heb je vandaag die klachten? En wat kan je eraan doen?
Die begeleiding is dan ook persoonlijker dan bij een gewone huisarts?
Inderdaad, geen enkele hulpvraag is hetzelfde en geen enkele mens is hetzelfde. Dus elke begeleiding is erg persoonlijk.
Vraagt die begeleiding dan meer tijd?
Vaak wel, maar niet noodzakelijk. Veel hangt af van jezelf als cliënt: in welke mate lukt het je om aan te geven welke elementen allemaal een rol spelen? Want psychologen hebben geen glazen bol. Dus we moeten het doen met het verhaal dat een cliënt ons brengt. En soms vraagt het tijd voordat de cliënt genoeg vertrouwen heeft om dat verhaal te vertellen. Vaak komen cruciale elementen ook pas later aan bod. En dat maakt dat elke begeleiding zijn eigen tempo volgt.
Dus het is echt een kwestie van vertrouwen voordat iemand over zijn gevoelens kan praten? Want dat zal niet voor iedereen even evident zijn.
Nee, klopt. Zeker als je naar intensievere begeleiding gaat zoals psychotherapeutische begeleiding waarin je veel tijd met elkaar spendeert. Dan is vertrouwen een zeer belangrijk iets.
Gaat de afspraak met een psycholoog meestal via de huisarts? Of komen mensen eerder op eigen initiatief?
Ook dat varieert. Zeker bij volwassenen is de huisarts en belangrijk figuur, die stuurt vaak mensen door. Bij kinderen zijn dat soms andere partijen, zoals scholen bijvoorbeeld. Maar in het algemeen proberen psychologen heel nauw samen te werken met andere sleutelfiguren.
Natuurlijk, die vertrouwelijkheid waar we het net al eerder over hadden speelt ook vaak mee om te bepalen: wat kunnen we best delen met de huisarts? Of wat kunnen we best delen met de school, als het gaat over kinderen.
Wat ik vaak hoor is dat er lange wachttijden zijn. Soms wel enkele maanden. Wordt daaraan gewerkt?
Dat is inderdaad een probleem in onze sector. Al is dat niet overal even groot. In sommige regio’s kan je vlot een afspraak maken met een psycholoog en in andere regio’s is dat erg afhankelijk van de thematiek. En dan kan het soms zijn dat je lang moet wachten inderdaad.
Bestaan er noodoplossingen als het heel dringend is?
We proberen als sector samen oplossingen te bedenken, zeker via netwerken geestelijke gezondheidszorg hebben we een crisisfunctie gecreëerd. Dus zo kan je daar altijd terecht voor onmiddellijke hulp als de nood echt heel hoog is.
Ook huisartsen zijn bereikbaar via wachtdiensten, dus we proberen wel een aantal oplossingen te bedenken. Maar ik denk dat een structurele oplossing beter zou zijn, waarbij je even vlot naar een psycholoog kunt stappen als naar een huisarts.
Zijn er dan te weinig psychologen? Is het een knelpuntberoep geworden?
Nee, dat denk ik niet. Ik denk dat we meer dan genoeg psychologen hebben Het gaat vooral over: hoe bereikbaar maak je die psychologen? En hoe financieren we hen? In ons land besteden we gemiddeld 6% van het gezondheidsbudget aan geestelijke gezondheidszorg. Dat is veel minder dan bijvoorbeeld in onze buurlanden. Daar zie je 10 tot 12% naar geestelijke gezondheidszorg gaan. Dus hoe meer je daarin investeert, hoe meer capaciteit je kan creëren om een antwoord te bieden op al die hulpvragen.
Over de terugbetalingen gaan we het zo meteen hebben. Maar als je een cliënt behandelt, wat zijn dan de belangrijkste zaken die naar boven komen?
Tgoh, elk verhaal is natuurlijk anders. Maar als we kijken naar populatieniveau, zijn er bij volwassenen bijvoorbeeld drie grote groepen van hulpvragen. In de eerste groep zitten vragen die gerelateerd zijn aan angst. Een andere groep gaat meer over onwelbevinden, meer depressieve gedachten. En een derde grote groep draait om afhankelijkheid. Mensen zijn dan bijvoorbeeld afhankelijk van alcohol, nicotine of gamen.
Dat zijn dus 3 grote groepen van vaak voorkomende thema’s. Maar kijk je naar kinderen en jongeren, dan valt die laatste groep eigenlijk weg en komen er vooral gedragsproblemen in de plaats.
En hoe uiten die problematieken zich? Want soms is dat op heel verschillende manieren hé?
Ja, en dat is het boeiende. Want achter elke hulpvraag gaat weer iets anders schuil. Heel veel hulpvragen worden beïnvloed door allerlei factoren. En het is net dat zoekproces dat antwoorden biedt. Dus samen met de psycholoog uitzoeken: welke factoren spelen bij mij een rol? Zo ga je ook je antwoorden vinden en bepalen hoe die behandeling er gaat uitzien.
Verschilt dat vaak naargelang de leeftijd?
Ja, zeker. Bij kinderen en jongeren spelen vaak andere factoren dan bij volwassenen. Het is vaak de schoolse context die een grote rol speelt. Een leerkracht is daarin heel belangrijk, maar ook de ouders zijn cruciaal.
Volgens mij stappen jongeren gemakkelijker naar een psycholoog dan mensen van een oudere generatie. Klopt dat?
Ja, ik denk dat je gevoel wel klopt. Ik zie dat ook in de praktijk. Mensen zoeken makkelijker hulp voor hun kind bijvoorbeeld dan voor zichzelf. En ik merk ook wel dat jongeren er vlotter over kunnen spreken met elkaar. Het is heel normaal geworden om te zeggen: ik kan deze middag niet afspreken, ik moet naar de psycholoog. Net zoals wij zeggen: ik kan niet, want ik moet naar de tandarts.
Een ander belangrijk onderwerp: de terugbetalingen. Zijn die voor verbetering vatbaar denk je?
Zeker, voor psychologen kennen we helaas nog geen terugbetalingen zoals voor de huisarts of tandarts. Dat bestaat niet. Dus als je hulp zoekt bij een psycholoog, die niet-werkende voorziening die gesubsidieerd wordt door de overheid, kan dat financieel gezien een kostelijke zaak zijn.
Recent is er een wijziging geweest rond terugbetalingen, toch? Is dat voldoende, of voor verbetering vatbaar?
We proberen eigenlijk binnen deze regering samen met Frank Vandenbroucke een nieuw plan uit te rollen waarmee we psychologische hulp dichter bij de mensen krijgen. Dat is natuurlijk een stukje relatief, want het gaat nog om een proefproject waarbij we vooral focussen op een aantal doelgroepen die, omwille van de coronacrisis, best wel kwetsbaar zijn gebleken voor psychologische problematiek.
We proberen daar eigenlijk psychologische hulp beschikbaar te stellen op plaatsen waar ze vaak komen, zodat ze makkelijk de stap kunnen zetten naar een psycholoog.
Dan heb je het over wettelijke terugbetalingen denk ik hé?
Ja, en het woord terugbetalingen is misschien niet het meest gelukkige. Het gaat niet om het klassiek verhaal zoals bij je huisarts. Het is niet dat je bij de psycholoog komt en een briefje krijgt voor de mutualiteit. Zo werkt het niet. Maar we proberen wel om de drempel zo laag mogelijk te maken. Zodat je als patiënt bijna niets hoeft te betalen als je naar de psycholoog stapt.
Hoe vind je dan terug of je psycholoog in aanmerking komt?
Dat is een heel goede vraag, want het systeem is nog in volle uitrol. Op 1 januari zijn de eerste psychologen eigenlijk van start gegaan. De bedoeling is om het zo lokaal mogelijk te organiseren. We gaan dus niet vanuit een federaal overheidsplatform psychologen beschikbaar stellen. Het is zo dicht mogelijk bij je in de buurt, echt lokaal.
En het zijn de netwerken geestelijke gezondheidszorg die het voortouw daarin nemen. Dus binnen een aantal maanden ga je wellicht op hun website zien welke psychologen eraan meedoen. En vooral: waar kan ik die vinden.
Dan nog over het VNZ: ook zij voorzien tussenkomst voor psychologische begeleiding. Ben je daar tevreden over?
Zeker, ik ben heel blij dat ze ziekenfondsen aandacht besteden aan geestelijke gezondheidszorg. En hun eigen verzekering gebruiken om mensen te tonen dat het goed is om de stap te zetten naar de psycholoog.
Dus dat wordt meer een meer prioritair voor ziekenfondsen?
Ja, je ziet dat heel veel ziekenfondsen aan het uitzoeken zijn hoe ze dat kunnen ondersteunen. Ook voor het nieuwe project zijn ze een belangrijke partner. Ik denk dat ze een belangrijk signaal geven aan hun leden op die manier. Ze sporen hen eigenlijk aan om hulp te zoeken als ze worstelen met een psychisch probleem.
Dan nog een totaal andere vraag: werken psychologen ook vaak samen met de Vlaamse Vereniging voor Seksuologie?
Ja, dat klopt. Ik zie dat heel veel collega’s ervoor kiezen zich te verdiepen in seksuologie door de opleiding tot seksuoloog te volgen.
Op dat vlak heerst er ook nog een groot taboe hé?
Zeker, ik denk dat seksuologische problemen nog één van de vele thema’s is in onze gezondheidszorg waar best meer over gesproken kan worden.
Kan dat ook een oorzaak zijn van depressieve gevoelens?
Ik denk dat veel factoren aanleiding kunnen geven tot psychische problemen. Als je met een probleem worstelt in de seksuologische sfeer, zal dat ook zijn weerslag hebben op je mentaal welbevinden.
Als we het dan allemaal eens bekijken vanuit een ander perspectief: ik denk dat praten belangrijk is hé? En dat mensen toch de stap zetten om te praten over wat er zich in hun hoofd afspeelt?
Ja, ik denk dat dat een heel belangrijke stap is. Als we het hebben over preventie van geestelijke gezondheidsproblemen is dat ook de eerste stap. Zoals ik daarstraks al zei, psychologen hebben geen glazen bol, maar ook de mensen in je omgeving hebben die niet. Dus al je met iets worstelt, of donkere gedachten en negatieve gevoelens hebt, praat er dan over met mensen in je nabije omgeving: je ouders, partner, vrienden … Deel dat, zodat je samen oplossingen kan zoeken.
Het zou eigenlijk op school aangeboden moeten worden hé? Een vak: praten over je gevoelens.
Ja, dat is zeker een interessant idee. Als je uiteindelijk kijkt naar je eigen onderwijs, heb je best wat geleerd over je eigen lichaam: hoe hou je je lichamelijk hygiëne op peil en hoe kan je bacteriën en microben op afstand houden. Maar eigenlijk heb je heel weinig geleerd over hoe je geestelijke gezondheid werkt. En hoe je mentale hygiëne op peil blijft. Dus eigenlijk is het onderwijs een heel geschikt medium om onze kinderen te leren hoe ze met hun mentaal welbevinden moeten omgaan.
Zoals je daarnet al zei: de meeste mensen komen te laat aankloppen bij een psycholoog. Hoe kan je dat eigenlijk beperken? En ervoor zorgen dat je mentaal gezond bent, zonder dat je later problemen ontwikkelt?
Dat is een heel goede vraag. Want hoe meer aandacht we geven aan mentaal welbevinden, hoe meer we om de oren geslagen worden met tips en dingen die je zou moeten doen om mentaal gezond te blijven.
De grote valkuil zit in het woordje ‘moeten’. Want er is niets wat je ‘moet’ doen, iedereen is anders en iedereen heeft andere evenwichten. Iedereen ontspant ook op zijn eigen manier. Je zou dus kunnen uitzoeken wat jou helpt en wat voor jou werkt. Hoe word je rustig na een stresserende dag? Welk evenwicht is voor jou belangrijk, bijvoorbeeld tussen werk en gezin? Dat moet je echt in kaart brengen.
Maak daarbij gerust gebruik van het aanbod dat er is. Mindfulness wordt bijvoorbeeld vaak naar voren geschoven. Probeer het gerust eens, maar als het voor jou niet werkt, is dat ook helemaal oké. Dat betekent niet dat er iets mis is met jou. In dat geval zullen andere dingen beter voor jou werken.
Tot slot: heb je nog een goede raad? Misschien iets dat voor jou persoonlijk werkt?
Wat heel belangrijk is: als je met iets worstelt, praat er dan over. Deel dat.
Ik denk dat wij als mensen veel te lang hebben gewacht om te leren spreken over iets. En ik denk dat het een gave en vrijheid kan zijn om met je omgeving te delen wat er scheelt. Wacht daarbij ook niet te lang. Zit je met iets? Deel dat met je partner, met je ouders, vrienden …
Koen, dankjewel voor het gesprek. Het was mentaal zeer verrijkend (lacht).
Graag gedaan (lacht).
Benieuwd naar meer? Neem zeker een kijkje bij onze andere gezondheidstips, want er zijn heel veel verschillende preventiemaatregelen.
Tot de volgende keer.